[İLK BASKI / BULAK BASKISI] Divân-ı Vehbi

SÜNBÜLZÂDE VEHBİ, (1718-1809), Bulak Matbaası / Matba'at Sâhib al-Sa'âdah al-Abadîyah, Bulak, Mısır, [AH 1253] = 1837.

Döneminin 1/4 kahverengi deri sırtlı cildinde, kapaklar ebrû kaplı, erken dönem matbû eserlerde sık görüldüğü üzere kitabın başlığı alt sayfa çatısına elle yazılmış, 26 x 17 cm, Osmanlıca, 20, [1 boş sayfa], 17, [2 boş safya], 43, [2 boş sayfa], 131, [2 boş sayfa], 16, [1 boş sayfa], 97, 61 [3 boş sayfa] sayfa. 

Bazı sayfalarda ve sayfa çatılarında çok hafif kararma ve lekeler mevcut, kapakların kenar uçlarında çok hafif kusurlar mevcut, boş zahriye sayfası ile kapaktan önce gelen boş sayfa yapıştırılmış, haricen son derece temiz bir nüsha.

Sultan III. Selim'in hâmiliğinde en parlak devrini yaşayan ünlü şair Vehbi'nin Divânı'nın Lütfiyye'si ile birlikte, şairin ölümünden sonra Bulak'ta, Kavalalı tarafından kurulan matbaanın erken dönemlerinde 259 Türkçe kitaptan biri olarak basılan ve tüm baskıları arasında en güzeli olan bu kitabın nadir ilk baskısı. 

Sırasıyla Sebeb-i Telîf, Farsî, Ibtidâ-yi Kasâîd, Ibtidâ-yi Tevârîh, Ibtidâ-yi Gazeliyyât, Lütfiyye-i Vehbi adlı altı bölümden oluşan hacimli divanın manzum bir sebeb-i te’lîfin bulunduğu giriş bölümünden sonra ayrı başlıklar altında sırasıyla Arapça kasideler ve beyitler, Sultan Mustafa için yazılmış bir methiyeyi de içeren Farsça divançe, kasideler, tarihler, gazeller yer alır. Her bölümün sonundaki tarih kıtalarından Farsça divançenin 1204’te (1789-90), diğer beş bölümün ise 1205’te (1790-91) düzenlendiği anlaşılmaktadır. III. Selim’e sunulan divanda Şeyhülislâm Esadefendizâde Mehmed Şerif Efendi, Râgıb Paşa ve Halil Hamîd Paşa’ya takdim edilen birçok kaside vardır. Kaside ve gazeller arasında Hâfız-ı Şîrâzî, Sa‘dî-yi Şîrâzî, özellikle Sâib-i Tebrîzî gibi İranlı ve Bâkî, Nâbî, Sâbit, Nef‘î gibi Osmanlı şairlerine nazîreler ve tahmîsler bulunmaktadır. Vehbi'nin bu Bulak baskısının sonunda ayrıca Lutfiyye de yer almaktadır.

Lütfiyye şairin, oğlu Lutfullah için Nâbî’nin Hayriyye’si tarzında 1205’te (1791) yazdığı 1181 beyitlik manzum bir nasihat kitabıdır. Edebî değerinden çok bir Osmanlı müellifinin toplum hakkındaki görüşlerini yansıtması açısından önemli görülmüştür.

İlk eğitimini Maraş’ta alan Vehbî, daha sonra İstanbul’a giderek yazdığı kasideler ve tarihler sayesinde devrin önde gelenlerinin meclislerine girdi. Müderrislikle başladığı memuriyet hayatını kadılıkla sürdürdü. İnşâya olan yeteneği anlaşılınca Yenişehirli Osman ve Reîsülküttâb İsmâil efendilerin himayesiyle hâcegân rütbesini aldı ve mühimme yazıcılığı yaptı. Çok iyi Farsça bildiğinden I. Abdülhamid döneminde Kerim Han Zend’e elçi olarak gönderildi (1775). Kerim Han’la yakın dostluğu yüzünden devletin menfaatlerine zarar verdiği yolundaki söylentiler üzerine idamı emredildi. Bir posta tatarı kılığında gizlice İstanbul’a dönen şair Üsküdar’da saklanırken yazdığı “Tannâne” kasidesi sayesinde affedildi. (TDVİA).

Bulak Matbaası, Kavalalı Mehmed Ali Paşa, yani Türkler tarafından 1820 yılında Mısır'ın Bulak şehrinde kurulan basımevidir. 1822'de ürünlerini vermeye başlayan matbaa, Mısır'ın modernleşmesinde önemli bir rol oynamış ve Osmanlı Devleti'nde de ilgi uyandırarak dönemin padişahı II. Mahmut tarafından basımevlerinin canlandırılmasında etkili olmuştur. 2011 Mısır Devrimi'nde İmbaba'daki matbaa binası önündeki gösteriler sırasında Günümüzde Amiriye Matbaası adıyla İmbaba'daki binasında faaliyet gösterir. Arap dünyasının ilk matbaalarından biridir. 

Matbaanın bibliyografik bilgilerine göre matbaada basılan ilk kitap Rufeil Zahhur'un 1822 tarihli Kāmûsü İtalyanî ve Arabî' adlı İtalyanca-Arapça sözlüktür ancak ilk yıl basılan kitaplar üzerinde yapılan incelemeler neticesinde ilk basılan kitabın Şânizâde Atâullah Efendi'nin Fransızcadan çevirdiği Vesâyânâme-i Seferiyye' olduğu ortaya çıkarılmıştır. 1869'da satın alınıp Bulak Matbaası'nda kullanılmış zarf baskı makinesi. Şimdi Yeni İskenderiye Kütüphanesi'ndedir. 1822-1851 yılları arasında Bulak Matbaası'nda 570 kitap basıldı (259’u Türkçe, 255’i Arapça, on dördü Farsça'dır, kırk iki kitabın dili belirtilmemiştir). Matbaanın ilk ürünleri İstanbul'da büyük yankı uyandırıp ilgiyle karşılandı; Osmanlı Devleti’nde dönemin padişahı II. Mahmut tarafından basımevlerinin canlandırılmasında büyük etkisi oldu.

Özege 4242.; İpekten & İsen (106. sayfa).; OCLC 644318943 & 602407077.

-- Osmanlı & Türk edebiyatı Şiir Divan şiiri Bulak Matbaası baskıları İlk baskılar

v3r4