Resim ve cemiyet

HİLMİ ZİYA ÜLKEN, (1901-1974), Üniversite Kitabevi - Ülkü Matbaası, İstanbul, 1942. 

Özgün karton kapağında, henüz formaları açılmamış, çok temiz durumda, 16 x 12 cm, 60, [2], [2] sayfa, 32 adet numaralı s/b levha. 

"Türkiye'deki sanat sanat tarihi teorisine ilişkin son derecede istisnai bir toplumsal tarih özeti" olan ve "tarihsel materyalist bir bakışla, sanat tarihindeki dönüşümleri toplumsal düzenlerle, üretim ve iş süreçlerinin örgütlenmesiyle, sınıf mücadelesiyle eşleştiren şemalar çıkaran" (Artun) bu nadir kitabın ilk ve tek baskısı. 

Ülken 19. yüzyıl sanatından bahsederken, "suni cemiyete isyan eden", "ihtilalci" romantizmin yanı sıra "emperyalizm gururu ile dolu olan" Delacroix gibi sanatçıların oryantalizmine de değinir. Ayrıca, "burjuvazi inkılabının büyük ressamı" olarak tanımladığı, Jacques Louis David'in, sonunda nasıl bir "Napolyon dalkavuğuna", "imparatorluğun meddahı bir mürteci"ye dönüştüğüne değinir. Neo-klasizmin ve akademi dünyasının ilahı sayılan bu sanatçıyı böylesine eleştirmeye cüret eden birine, dünyada, hele İstanbul'da pek rastlanmaz. Ülken'e göre "ondokuzuncu asır içerisinde son haddine kadar inkişaf eden burjuvazi bir yandan da "inhilal eder", parçalanır. "Marazi derecede ferdiyetçi [bireyci] garabetlere" sürüklenir. Bu toplumsal dönüşümle birlikte "romantizm de inhilal ederek, müfrit sübjektivizme, ve birçok garabete doğru sürüklenmiştir. Bu buhranın en bariz şekli kübizmdir." Ayrıca dadaizm ve fütürizmdir.

"Yeni sanat, bir taraftan eski cemiyetin inhilal buhranı içinde büyük bir anarşiye, marazi bir ferdçiliğe giderken, diğer taraftan", burjuvaziyi kuşatan büyük kitlelerin doğuşunun yarattığı "içtimai şartlar", "asıl halkı ve insanlığı kuşatan... cemiyetçi bir sanata" yol açmıştır. 

Ülken, kısacık sanat tarihinde birkaç sayfa da Türk resmine ayırmış. Garp havasındaki resmin dekordan ileri gidemediğini söylüyor. (Kaynak: Ali Artun, E-Skop).

-- Resim Sanat tarihi Sosyoloji

v4r3