[TİFLİS BASKISI / AZERBAYCAN ENTELİJANSİYASI] Şark-ı Rus = Chark-i Rus: Cemiyet işlerine ve edebiyata mahsûs Türk gazetesi. Başmuharrir ve sahib-i imtiyâz: Mehmed Ağa Şahtahtimski

MEHMED AĞA ŞAHTAHTİMSKİ [ŞAHTATLI] (1846-1931), Tipografia E. I. Kheladze, Tiflis (Tbilisi), 1903.

Özgün gazete, kat yerlerinde hassaslık mevcut, haricen temiz, 49 x 33 cm, Arap harfli Azerî Türkçesi, künye detayları ise Rusça ve Azeri Türkçesi, 4 sayfa.

1903-1905 yılları arasında Azerî aydını Mehmedağa Şahtatlı tarafından Tiflis'te yayınlanan ve Azerbaycan ile Rusya Türkleri'nin ve İslâm topluluklarının modern tarihinde önemli bir yere sahip olan toplam 392 sayı olarak yayınlanan bu son derece nadir gazetenin erken dönem sayısı. 

Bazı makaleler: Tiflis-Musahabe, Mehemmed Bey Kasimbekov, pp. 1-2 (Kafkasya'daki kız okulları hakkında).; Türkistan’a Seyahat, Tacir Arif, pp. 2-3, Öz Muhbirlerimizden-Uralsk'dan-Men Garra' Gurra'-Tercüman ve Muharriri, pp. 3 [Tercüman gazetesi ve onu yayınlayan Ayaz İshâkî eleştirisi]; Kırım, Öz Muhbirlerimizden-Kırım'dan-Akmescid'de Darü'l-Muallimîn, pp. 3-4 [1870 yılında Akmescit'te (Simferopol) açılan ve Rusça eğitim veren öğretmen okulu, öğrenci sayısı ve eğitim programı ile aynı okuldaki İslâmî eğitimin yetersizliği hakkında]; Öz Muhbirlerimizden-Bakû'dan, pp. 4 [Bakü Müslümanları'nın şehrin ticari hayatındaki etkilerini kaybetmeleri hakkında]; vb.

Tiflis'teki Türkçe yayınlar hakkında ve "Şark-i Rus": 19. yüzyılda Tiflis'te yayınlanan "Ziya", "Ziya-yı Kafkasiye" ve "Keşkûl" adlı ilk Türk gazeteleri Rus Devleti tarafından kapatıldı. Keşkûl'ün kapatılmasından çok sonra 1891'de çıkan "Şark-ı Rus" gazetesi, 20. yüzyılın başında Kafkasya'da yayınlanan ilk Türk gazetesi oldu.

Yazar, filolog, eğitimci ve pedagog olan Şahtatlı, Sovyet hakimiyeti yıllarında Azerbaycan'da ilk profesör unvanına layık görülen aydındır. Kurduğu Şark-ı Rus gazetesi vasıtasıyla özgürlük, demokrasi, insan hakları, millî kültür ve medeniyet gibi sorunların aydınların gündemine girmesine ve entelektüel düzeyde tartışılmasına zemin hazırladı. Bu gazetede yayımladığı elliden fazla makalesinde toplumdaki cehaleti, geri kalmışlığı ve kadın sorununu nedenleriyle birlikte ele aldı ve Çarlık Rusya’sının sömürgeci politikalarını eleştirdi. Gazetecilik faaliyetleri ve fikir yazılarıyla Celil Memmedguluzâde, Ömer Faik Numanzâde gibi aydınların yetişmesinde rol oynadı. Tercüme ve telif eserleriyle ilgili yeterince bilgi bulunmamaktadır (Akpınar, 1994: 438-440).

Duman 1996.

-- Tiflis Azerbaycan entelijansiyası afkasya Türkoloji İslam dünyası Matbuat tarihi Rusya Azınlık Rus emperyalizmi